Aναλυση: Η κρίση, ευκαιρία να συνειδητοποιήσει η Ευρώπη τις αδυναμίες της

Tων Marek Belka και Helge Berger*

Η κοινότητα των ευρωπαϊκών κρατών και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα αναπτύχθηκαν την τελευταία δεκαετία, μια εξαιρετικά καλή περίοδο από οικονομικής απόψεως, τουλάχιστον μέχρι το ξέσπασμα της τρέχουσας κρίσης. Το ερώτημα τώρα είναι πόσο αποτελεσματικά λειτουργεί, αντιμέτωπη με μια οικονομική θύελλα πρωτοφανώς σφοδρή. Αποτελεί η Ευρώπη ισχυρή οντότητα; Μέχρι στιγμής η απάντηση είναι μάλλον αρνητική. Στα συν συγκαταλέγονται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η Ευρωπαϊκή Ενωση και επιμέρους κυβερνήσεις, που έλαβαν δραστικά μέτρα προλαμβάνοντας την απόλυτη κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού τομέα και μαζί τις βαρύτατες επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη και στην απασχόληση. Παράλληλα, όμως, η κρίση έφερε στο προσκήνιο το έλλειμμα συντονισμού που απειλεί την αποτελεσματικότητα των ευρωπαϊκών πολιτικών. Αλλωστε, σε αυτό πιθανώς να οφείλεται μερικώς και η ίδια η κρίση.

Το χάσμα συντονισμού είναι πλέον εμφανές στον χρηματοπιστωτικό κλάδο, με τις εθνικές ρυθμιστικές αρχές να έχουν χάσει την ευκαιρία άσκησης ουσιαστικού ελέγχου στα διασυνοριακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Στα προβλήματα συγκαταλέγονται η ελλιπής διασυνοριακή πληροφόρηση και το έλλειμμα νομοθεσίας που θα προστάτευε τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μακροπρόθεσμα, όπως είναι η κεφαλαιακή επάρκεια και η ανάληψη επισφαλειών σε περιόδους ύφεσης.

Αναπόφευκτα, το έλλειμμα συντονισμού επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει αρνητικά την προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης. Η ΕΚΤ παρενέβη αποφασιστικά και διέθεσε ρευστότητα στην Ευρωζώνη αλλά και σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες εκτός αυτής. Ωστόσο, δεν έχει παρά μηδαμινή δυνατότητα παρέμβασης στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης. Αυτή αφορά σε μια μακρά λίστα μέτρων, μεταξύ άλλων στον καθορισμό του συνόλου των ζημιών, στην υποβολή σε δοκιμασίες «αντοχής» και στην πλήρη οικονομική ενίσχυση των υγιών ή στη ρευστοποίηση των άκρως προβληματικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Παρότι συζητείται η δυνατότητα προσέγγισης των προβλημάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, τη μέγιστη προσπάθεια καλούνται ακόμη να καταβάλουν οι εθνικές αρχές. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί αυτοκαταστροφικό. Χωρίς μια οργανωμένη προσέγγιση σε περιφερειακό επίπεδο, η αποτελεσματικότητα της προσπάθειας στην Ευρώπη μπορεί να περιοριστεί δραστικά και να οδηγήσει στη δημιουργία εστιών πολιτικής έντασης σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του είδους των προβλημάτων ήταν η φυγή κεφαλαίων που παρατηρήθηκε όταν ορισμένες χώρες προηγήθηκαν, προσφέροντας εγγυήσεις για τις καταθέσεις. Οι ασυντόνιστες αυτές ενέργειες λειτούργησαν ως μέτρα προστατευτισμού αντί προστασίας.

Είναι απαραίτητη βραχυπρόθεσμα η αναβάθμιση της προσπάθειας λήψης συντονισμένων μέτρων. Είναι επίσης απολύτως απαραίτητη η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού πλαισίου για το συντονισμό των νομοθετικών και ρυθμιστικών μέτρων και για τη διαχείριση μελλοντικών κρίσεων.

Ωστόσο, ο συντονισμός είναι επίσης σημαντικός όταν πρόκειται για μακροοικονομικές πολιτικές.

Η υποστήριξη της ΕΚΤ προς την αναδυόμενη Ευρώπη υπήρξε σποραδική, αν και οι νομισματικές συναλλαγές τύπου swap και η διασαφήνιση του πλαισίου για την ένταξη των νέων κρατών μελών στο ευρώ θα βοηθούσαν σημαντικά. Η βελτίωση του συντονισμού των δημοσιονομικών μέτρων που λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο επίσης θα βοηθούσε ουσιαστικά, δεδομένου του μικρού μεγέθους του κοινοτικού προϋπολογισμού. Για παράδειγμα, η παράλληλη εφαρμογή μέτρων τόνωσης της οικονομικής δραστηριότητας και ο συντονισμός των δαπανών για την υλοποίηση δημοσίων επενδύσεων σε κοινά έργα υποδομής θα αύξανε σημαντικά την αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων κεφαλαίων. Ατενίζοντας το μέλλον, είναι σημαντικό για την Ευρώπη του ταχέως γηράσκοντος πληθυσμού να σταθεροποιήσει τα δημόσια οικονομικά της.

*Oι Marek Belka και Helge Berger είναι διευθυντής και αναπληρωτής διευθυντής, αντίστοιχα, του Ευρωπαϊκού Τμήματος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. kathimerini