ANALYSH

Ο Μπαράκ Ομπάμα και ο κόσμοςΤoυ Henry Kissinger*Το πρώτο ταξίδι στο εξωτερικό κάθε νεοεκλεγέντος προέδρου των ΗΠΑ έχει ξεχωριστή σημασία. Ο πρόεδρος έχει την ευκαιρία σε αυτό να διαπιστώσει τις επιπτώσεις της πολιτικής του, ενώ οι συνομιλητές του έχουν την ευκαιρία να εκτιμήσουν με τι άνθρωπο θα συναλλάσσονται από εδώ και στο εξής.Ο πρόεδρος Ομπάμα αξιοποίησε έτσι την ευκαιρία για να αποκαλύψει τις γενικές γραμμές της εξωτερικής πολιτικής του: στροφή 180 μοιρών από τη μονομέρεια, συνειδητό διαχωρισμό από την πολιτική του προκατόχου του, ταυτόχρονες διαπραγματεύσεις σε πολλά μέτωπα και έμφαση στην οικοδόμηση προσωπικών επαφών με τους συνομιλητές του.Κανένας Αμερικανός πρόεδρος, μετά τον Κένεντι το 1961, δεν είχε προκαλέσει τέτοιο αυθόρμητο κύμα λαϊκής υποστήριξης στην Ευρώπη. Η πρόκληση, που αντιμετωπίζει τώρα ο κ. Ομπάμα αφορά την εκπόνηση σαφούς εξωτερικής πολιτικής, μέσα από τις διευρυμένες διπλωματικές πρωτοβουλίες του. Τα εγκαίνια διαλόγου για τέτοια ευρεία κλίμακα θεμάτων χρειάστηκαν τόλμη. Αν και ο στρατηγικός διάλογος με την Κίνα αποτελεί συνέχεια παλαιότερων πρωτοβουλιών, οι νέες συνομιλίες με τη Ρωσία για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων και η διπλωματική προσέγγιση με αποδέκτη το Ιράν, αποτελούν ενδιαφέρουσες πρωτιές. Οι συνομιλίες για το Μεσανατολικό, έχουν μακρά ιστορία θνησιγενών ειρηνευτικών πρωτοβουλιών.Ιστορική συγκυρίαΚάθε μία από τις διπλωματικές αυτές πρωτοβουλίες έχει πολιτική, αλλά και στρατηγική διάσταση. Οι συνομιλίες για το πυρηνικό οπλοστάσιο με τη Ρωσία θα επηρεάσουν τον ρόλο του Κρεμλίνου στη διπλωματική διένεξη για τα πυρηνικά του Ιράν. Ο στρατηγικός διάλογος με την Κίνα θα βοηθήσει στη διαμόρφωση των συνομιλιών με τη Βόρεια Κορέα. Την ίδια στιγμή, ο διάλογος με το Ιράν θα επηρεάσει άμεσα τις εξελίξεις στο Ιράκ.Η ευρεία ατζέντα της αμερικανικής διπλωματίας υπό τον Μπαράκ Ομπάμα θα αποτελέσει δοκιμή της ικανότητας της Ουάσιγκτον να εναρμονίσει τα εθνικά συμφέροντα με τις διεθνείς επιδιώξεις. Η κυβέρνηση Ομπάμα ανέλαβε την εξουσία σε ιστορική συγκυρία. Η οικονομική κρίση στερεί την αναπτυξιακή ώθηση των μεγαλύτερων δυνάμεων, υποχρεώνοντάς τες σε επιβεβλημένη συνεννόηση.Κρίσιμα ζητήματα, όπως το περιβάλλον, η κλιματική αλλαγή και η εξάπλωση των όπλων μαζικής καταστροφής τείνουν να καταστούν θέματα κοινού ενδιαφέροντος και σημεία συμφωνίας μεταξύ παραδοσιακών εχθρών. Οι πιθανότητες συνολικών συμφωνιών είναι έτσι πρωτοφανείς.Η πραγματικότητα αυτή πρέπει τώρα να μεταφραστεί σε πράξη, που θα οδηγήσει σε νέα παγκόσμια τάξη. Αυτό εξαρτάται άμεσα από τη στάση της κυβέρνησης στην Ουάσιγκτον. Η προσέγγιση που επιλέγει η αμερικανική κυβέρνηση θυμίζει το ύφος της αμερικανικής μυστικής διπλωματίας μετά το 1815, στην οποία ομάδες μεγάλων δυνάμεων συνεργάζονταν για να επιβάλουν διεθνείς κανόνες.Η κοινή δράση πηγάζει από τις κοινές αντιλήψεις. Η ισχύς έχει τις ρίζες της στο αίσθημα ενότητας και όχι στη μονομερή δράση. Η νέα αυτή παγκόσμια τάξη δεν διαθέτει κυρίαρχη δύναμη, όπως τις ΗΠΑ.Τα πυρηνικά όπλαΗ εξάπλωση των πυρηνικών όπλων είναι ίσως η καλύτερη απόδειξη της σχέσης μεταξύ παγκόσμιας τάξης και διπλωματίας. Αν η Βόρεια Κορέα και το Ιράν πετύχουν να αναπτύξουν πυρηνικά οπλοστάσια, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας και αλλού, η έννοια της ομοιογενούς διεθνούς τάξης θα έχει δεχθεί ισχυρό πλήγμα.Τα ερχόμενα χρόνια θα προσφέρουν την τελευταία ευκαιρία για επιβολή αξιόπιστων περιορισμών στην εξάπλωση των πυρηνικών. Αν οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Ρωσία δεν μπορούν να επιβάλουν τους κοινά συμφωνημένους κανόνες σε μία χώρα –όπως η Βόρεια Κορέα– με ανύπαρκτη παρουσία στη διεθνή εμπορική σκηνή και χωρίς ορυκτό πλούτο, η φράση «παγκόσμια κοινότητα» χάνει το νόημά της.Η Βόρεια Κορέα απέρριψε πρόσφατα κάθε παραχώρηση που της έγινε τα τελευταία έξι χρόνια διαπραγματεύσεων. Οι εξαμερείς συνομιλίες θα πρέπει να συνεχισθούν μόνο εφόσον η Πιονγιάνγκ αναστείλει την παραγωγή πλουτωνίου και επιτρέψει την επάνοδο των διεθνών επιθεωρητών στις εγκαταστάσεις της. Οταν οι εξαμερείς συνομιλίες ξαναρχίσουν, η τελική διαπραγμάτευση θα πρέπει να αφορά την εγκατάλειψη του προγράμματος κατασκευής ατομικών όπλων από τη Βόρεια Κορέα και την καταστροφή του συνόλου των αποθεμάτων. Το Ιράν, βέβαια, αποτελεί εντελώς διαφορετική περίπτωση, λόγω της επιρροής που ασκεί στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας. Τηρώντας αυτό υπόψη της, η Ουάσιγκτον πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η διπλωματική προσέγγιση βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα. Ολα θα εξαρτηθούν από το εάν είναι δυνατή η επικράτηση γεωστρατηγικής ισορροπίας στην περιοχή, που θα προσφέρει ασφάλεια σε όλα τα εμπλεκόμενα κράτη, χωρίς να αναδεικνύει κάποιο από αυτά σε κυρίαρχη θέση. Για την εκπλήρωση του στόχου αυτού, οι διμερείς συνομιλίες μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον είναι αναγκαίες. Η ειλικρινής έκθεση των τελικών επιδιώξεων αποτελεί κατά τη γνώμη μου, την καλύτερη διαπραγματευτική τακτική. Οσο και να προσπαθεί κάποια πλευρά να σταθεί στα επουσιώδη, η συζήτηση των κρίσιμων ζητημάτων δεν μπορεί να αποφευχθεί.Εμπλοκή πολλών παικτώνΤο ζήτημα της εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων, όμως, απαιτεί την εμπλοκή πολλών παικτών. Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία και ΗΠΑ δεν πέτυχαν μέχρι σήμερα να επιλύσουν το ακανθώδες θέμα. Ορισμένες από τις εκφάνσεις του θέματος είναι πρακτικές: πόσο απέχει το Ιράν από την κατασκευή πυρηνικής κεφαλής; Σε ποιο βαθμό μπορούν οι διεθνείς επιθεωρητές να κρίνουν εάν ένα περιορισμένο πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου έχει όντως ειρηνικούς σκοπούς;Παρότι η κυβέρνηση της Ουάσιγκτον προσπαθεί να πείσει την Τεχεράνη να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, θα πρέπει πρώτα να βοηθήσει στην επίλυση των διενέξεων που σοβούν στις τάξεις των συμμετεχόντων στη διαπραγμάτευση. Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία στο θέμα αυτό, η πολυαναμενόμενη διαπραγμάτευση θα καταλήξει σε αδιέξοδο και σε ουσιαστική νομιμοποίηση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, μετά το βέτο που σίγουρα θα ασκήσει η Ρωσία στο Συμβούλιο Ασφαλείας σε περίπτωση ναυαγίου των συνομιλιών.Οταν αρχίσουν εκ νέου οι συνομιλίες με τη Ρωσία με στόχο τον περιορισμό των πυρηνικών εξοπλισμών, ο καθορισμός σαφούς διαπραγματευτικής στάσης καθίσταται αναγκαίος. Οι πρόεδροι Ομπάμα και Μεντβέντεφ συμφώνησαν στην επέκταση της συμφωνίας ΣΤΑΡΤ Ι για δραστική μείωση των πυρηνικών κεφαλών, ενώ τώρα καλούνται να υπερκεράσουν τις δυσκολίες λογιστικής φύσης, που παρουσιάζει το φιλόδοξο σχέδιο αποπυρηνικοποίησης των δύο υπερδυνάμεων του Ψυχρού Πολέμου. Η κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα οδήγησε τη χώρα σε σημαντική διπλωματική προσπάθεια. Το διπλωματικό της όραμα πρέπει τώρα να συνοδευθεί από αξιόπιστο διπλωματικό σχέδιο.* Ο αρθρογράφος υπήρξε υπουργός Εξωτερικών και Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ.[