Η καταστροφή του Παρθενώνα (31/1/2006)

Με την επιβλητική μορφή και την απαράμιλλη αρχιτεκτονική του ο Παρθενώνας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την εικόνα της Ακρόπολης και αυτή των Αθηνών.

Ήδη από τον 6ο αιώνα μ.Χ. ο Παρθενώνας είχε μετατραπεί σε χριστιανικό ναό. Μετά την Δ΄ Σταυροφορία (1204) οι Φράγκοι, οι οποίοι κατέλαβαν την Αθήνα, μετέτρεψαν το κτίριο σε καθολικό ναό. Το 1458 ο χριστιανικός ναός μετατράπηκε σε τζαμί και στη νοτιοδυτική γωνία του κτίστηκε ένας μιναρές.

Σύμφωνα με επιγραφές περιηγητών της εποχής, πριν την καταστροφή του ναού από τους Φράγκους, ο Παρθενώνας είχε υποστεί αρκετές αλλοιώσεις. Η κιονοστοιχία που περιέβαλλε τον κυρίως ναό είχε κτιστεί με τοίχο ύψους 5 μ. Η αρχαία στέγη είχε ήδη καταστραφεί από φωτιά τον 3ο αιώνα π.Χ., μαζί με αυτήν και σχεδόν όλο το εσωτερικό του σηκού. Έκτοτε η νέα στέγη που κατασκευάστηκε κάλυπτε μόνο τον σηκό (κυρίως ναό) και όχι το περιστήλιο. Στο εσωτερικό η διώροφη διάταξη των κιόνων είχε αξιοποιηθεί για την κατασκευή υπερώου.

Το 1684 κηρύχθηκε ο βενετουρκικός πόλεμος. Επικεφαλής των βενετικών στρατευμάτων τοποθετήθηκε ο Φραντσέσκο Μοροζίνι. Μετά την κατάληψη της Πελοποννήσου από τους βενετούς (1687) σειρά είχε η Αθήνα. Οι Βενετοί αποβίβασαν στον Πειραιά 8.000 στρατιώτες και 870 ιππείς. Οι Τούρκοι εκκένωσαν την πόλη και οχυρώθηκαν στην Ακρόπολη. Έτσι οι Βενετοί ανενόχλητοι κατέλαβαν την πόλη.

Ο αγάς του κάστρου Αλή ενίσχυσε την άμυνα της Ακρόπολης κατεδαφίζοντας τον ναό της Αθηνάς Νίκης και χρησιμοποίησε το υλικό του για τη δημιουργία προμαχώνα μεταξύ του ναού και του μνημείου του Αγρίππα. Οι Βενετοί αποπειράθηκαν να διανοίξουν σήραγγες στο βράχο της Ακρόπολης για να ανατινάξουν τα τείχη της. Κατόρθωσαν να φθάσουν ως το σπήλαιο της Αγλαύρου, αλλά δεν μπόρεσαν να διατρήσουν τον σκληρό βράχο. Στη συνέχεια τοποθέτησαν 15 τηλεβόλα στο λόφο των Μουσών, 9 στην Πνύκα και 5 μεγάλους όλμους στον βράχο του Αρείου Πάγου.

Βέβαιο θεωρείται ότι η ανατίναξη του Παρθενώνα έγινε σκόπιμα. Σύμφωνα με την αναφορά ενός ανθυπολοχαγού οι Βενετοί δεν είχαν καμία ελπίδα να αλώσουν την Ακρόπολη. Τότε ένας φυγάς από το κάστρο έφερε το μήνυμα πως ο διοικητής του φρουρίου είχε μεταφέρει όλη την ποσότητα της πυρίτιδας στον ναό και ότι όλοι οι αξιωματικοί είχαν καταλύσει μέσα σ’ αυτόν. Οι Τούρκοι θεωρούσαν ότι οι πολιορκητές δεν θα βομβάρδιζαν έναν χριστιανικό ναό. Τότε όλα τα τηλεβόλα και οι όλμοι στράφηκαν προς τον Παρθενώνα. Κανένα, όμως, βλήμα δεν μπόρεσε να επιφέρει βλάβες στον ναό, λόγω της μαρμάρινης ανθεκτικής του στέγης. Τότε ένας ανθυπολοχαγός από το Lueneburg άρχισε να βάλλει προς τον Παρθενώνα με όλμους. Ένα βλήμα απ’ αυτά διέτρησε τη στέγη του ναού και έπεσε πάνω στον συγκεντρωμένο όγκο πυρίτιδας. Από την τρομερή έκρηξη κατέρρευσαν οι τρεις από τους τέσσερις τοίχους του σηκού και κατέπεσαν τα τρία πέμπτα των αναγλύφων της αρχαίας ζωφόρου. Πιθανότατα, η στέγη του ναού κατέπεσε στο σύνολό της. Έξι από τους δεκαεπτά κίονες της νότιας πλευράς, όπως και το σύνολο των κιόνων της ανατολικής, εκτός από έναν, κατέρρευσαν. Με την πτώση των κιόνων έπεσαν τα επιστήλια, τα τρίγλυφα και οι μετώπες. Η πυρκαγιά που ακολούθησε ολοκλήρωσε το έργο της καταστροφής. Από την 26η έως και την 27η Σεπτεμβρίου 1687 η πυρκαγιά έκαιγε τα πάντα στο πέρασμά της, καταστρέφοντας και τα κτίσματα πέριξ του Παρθενώνα. Οι Βενετοί, όταν αντελήφθησαν την καταστροφή του ναού, ξέσπασαν σε ζητωκραυγές «Ζήτω η Δημοκρατία μας»! Στις 28 Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι παραδώθηκαν στους πολιορκητές.

Στις 4 Δεκεμβρίου 1687 η Γερουσία της Βενετίας με έγγραφό της μεταξύ άλλων αναφέρει στον Μοροζίνι: «...Εξουσιοδοτούμε την Υμετέρα Σύνεση να αφαιρέσει και να μας αποστείλει εκείνο που έκρινε πιο σπουδαίο και πιο καλλιτεχνικό...». Η λεηλασία της Ακρόπολης των Αθηνών και του Παρθενώνα είχε αρχίσει.

Ο Μοροζίνι επέλεξε τα καλύτερα διατηρημένα αγάλματα του δυτικού αετώματος και τα απέσπασε από τη θέση τους. Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν τα άλογα της Αθηνάς και ο Ποσειδώνας. Τα αγάλματα αυτά, όμως, καταστράφηκαν κατά την απόσπασή τους από το αέτωμα.

Ο Παρθενώνας προ της καταστροφής του από τους Βενετούς ήταν σχεδόν ακέραιος. Το μνημείο είχε μεν μετατραπεί σε τζαμί, αλλά οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την απόσπαση ούτε του μικρότερου μαρμάρινου λίθου. Μετά την καταστροφή όμως, είχε εγκαταλειφθεί ως κτίριο άνευ σημασίας και έτσι δόθηκε η άδεια στον λόρδο Έλγιν για απόσπαση «ορισμένων τεμαχίων».

Στο ημερολόγιο μιας Γερμανίδας κυρίας επί των τιμών αναφέρεται: «Ο κόσμος δεν θα μπορέσει να κτίσει ξανά ένα τέτοιο όμορφο αριστούργημα».