37 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΒΕΡΓΙΝΑΣ

Οταν ο Ανδρόνικος έφερε στο φως τάφο του Φιλίππου

Ηταν 8 Νοεμβρίου το 1977 όταν ο καθηγητής Μανόλης Ανδρόνικος μπήκε για πρώτη φορά στον βασιλικό τάφο της Βεργίνας και έφερε στο φως τους θησαυρούς της.

Μετά από χρόνια ερευνών, ο χρόνος άρχισε και πάλι να κυλά στον τύμβο που έκρυβε ένα σημαντικό τμήμα από την ιστορία της Μακεδονίας.

Τα ευρήματα από την αρχαία πρωτεύουσα των Αιγών αποτελούν σήμερα ένα πολύτιμο τμήμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονται κάθε χρόνο τον αρχαιολογικό χώρο.

Ολα όμως ξεκίνησαν εκείνο το πρωινό, όταν ο Ανδρόνικος διαπίστωσε ότι είχε ανακαλύψει τον πρώτο ασύλητο μακεδονικό τάφο, χωρίς να γνωρίζει ακόμα ότι περιείχε μια ολόχρυση λάρνακα με τα οστά του Φιλίππου, το ανάγλυφο αστέρι με τις δεκαέξι ακτίνες και ολόχρυσο στεφάνι από φύλλα και καρπούς βελανιδιάς που ήταν διπλωμένο και τοποθετημένο πάνω στα οστά.

Το «Εθνος της Κυριακής» φιλοξενεί σκέψεις και εμπειρίες τριών συνεργατιδών του καθηγητή Ανδρόνικου. Διακεκριμένες αρχαιολόγοι πλέον ανακαλούν στη μνήμη την εποχή που, νεαρές τότε, παρέστησαν στην ιστορική ανακάλυψη, αλλά και υπενθυμίζουν ότι ο βέλτιστος φόρος τιμής είναι η συνέχεια στο έργο του.

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΠΑΛΙΑΔΕΛΗ - ΣΑΑΤΣΟΓΛΟΥ
Στις αποφάσεις του συνυπολόγιζε τις παρατηρήσεις μας

«Η ανασκαφική διαδικασία στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας ήταν μακρά, επίπονη και από τη μεριά του ανασκαφέα, καθηγητή Μανόλη Ανδρόνικου, άκρως επίμονη και υπομονετική. Είχε κάνει δοκιμαστικές τομές, τέλη της δεκαετίας του '50, αρχές '60 για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο τεράστιος χωμάτινος όγκος ήταν τεχνητός και επομένως έπρεπε να καλύπτει έναν ή περισσότερους τάφους. Χρειάστηκε να περιμένει αρκετά χρόνια μέχρι να αφιερωθεί αποκλειστικά στη συστηματική ανασκαφή της από το 1976.

Συντήρησε τα μνημεία και το απαιτητικό τους περιεχόμενο, φρόντισε για τον σχεδιασμό του κελύφους προστασίας των τάφων και δρομολόγησε την κατασκευή του, που δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένη. Αποτίμησε τη σημασία των ευρημάτων καταλήγοντας πολύ σύντομα στην αποδοχή της ταύτισης του αρχαιολογικού χώρου της Βεργίνας με τις Αιγές, την παλιά μακεδονική πρωτεύουσα και βασιλική νεκρόπολη των Τημενιδών, αξιολόγησε τα αρχαιολογικά και ιστορικά δεδομένα και πρότεινε την απόδοση ενός από τους δύο ασύλητους μακεδονικούς τάφους στον Φίλιππο Β/.

Ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της ανασκαφής στην επιστημονική κοινότητα πολύ σύντομα αλλά και με επιχειρήματα και συνέγραψε τρία βιβλία. Είχα την εξαιρετική τύχη να υπηρετώ ως πανεπιστημιακή βοηθός του και το τεράστιο προνόμιο να συμμετέχω στην ανασκαφή από το 1976. Η εμπειρία της συνύπαρξης μαζί του δεν ήταν απλώς επιστημονική.

Τα βράδια, μετά τις μακρές κουραστικές μέρες στο πεδίο της ανασκαφής, οι συζητήσεις μαζί του για τον σχεδιασμό, η αγωνία για την εξέλιξη και την πορεία της, οι τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων, οι ανταλλαγές απόψεων για την κατανόηση και ερμηνεία της, είναι από τις πιο μεστές εμπειρίες της επιστημονικής μου ζωής. Εξαίρετος δάσκαλος, άκουγε τις παρατηρήσεις μας και τις συνυπολόγιζε στις αποφάσεις του, αναλαμβάνοντας ωστόσο όλο το βάρος. Μοιραστήκαμε μαζί του τις συγκινήσεις του μεγάλου ευρήματος, εξοικειωθήκαμε με τη δημοσιότητα και σταθήκαμε επιστημονικά στα πόδια μας αναλαμβάνοντας να μελετήσουμε και να δημοσιεύσουμε τα ευρήματα της ανασκαφής και να αυτονομηθούμε με τη δική του προτροπή και μεγαλοψυχία ο καθένας με τον τρόπο και τα προικιά του».

ΣΤΕΛΛΑ ΔΡΟΥΓΟΥ
Ανοιξε μια τρύπα και κρεμάστηκε στο εσωτερικό του τάφου

«Είχαμε βρει τους τάφους από τον Οκτώβριο και δουλεύαμε. Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής διαπιστώσαμε ότι η πόρτα μπροστά ήταν απείραχτη και παλεύαμε περίπου έναν μήνα για να βρεθούμε στο πίσω μέρος του τάφου. Θέλαμε να δούμε εάν υπήρχε η συνηθισμένη τρύπα που κάνουν οι τυμβωρύχοι. Στις 8 Νοεμβρίου είχε τελειώσει η ανασκαφή πάνω από την καμάρα του τάφου, είχαμε φτάσει στο πίσω μέρος, είχε γίνει ο καθαρισμός και διαπιστώσαμε πλέον ότι και το πίσω μέρος του οικοδομήματος ήταν απείραχτο. Τότε λοιπόν πήρε τη μεγάλη απόφαση ο Ανδρόνικος. Ηταν περίπου δέκα το πρωί όταν με δύο συντηρητές έκοψαν ένα κομμάτι από τους πώρινους γωνιόλιθους και άνοιξε μια μικρή τρύπα στην καμάρα. Εσκυψε και είδε το σκοτάδι στο εσωτερικό του τάφου. Ανοιξε λίγο περισσότερο την τρύπα, έσκυψε μέσα και μετά μας έκανε νόημα να μην αρχίσουμε τις ζητωκραυγές και τους θριάμβους. Πρώτα ήθελε με τους συντηρητές να εξετάσουν την ασφάλεια του χώρου και ουσιαστικά κρεμάστηκαν μέσα για να δουν πού μπορούν να πατήσουν.

Ο Ανδρόνικος μας έλεγε ότι αυτό το εύρημα έπρεπε να το χαρούμε εμείς οι νεότεροι. Την επόμενη ημέρα μπήκαμε και εμείς μέσα και ξεκίνησε η αρχαιολογική δουλειά. Ηταν εργασία 15 ωρών την ημέρα, ένας ξεσηκωμός, καθώς όλα έπρεπε να γίνουν στην ώρα τους. Ο ίδιος ο Ανδρόνικος ήταν παρών. Είχε ειδοποιήσει, χωρίς κανένας μας να το καταλάβει, τις Αρχές, το υπουργείο, τον πρωθυπουργό, την αστυνομία, τον Στρατό να έρθουν να φυλάξουν. Στα τέλη Νοεμβρίου ο Ανδρόνικος κάνει τη μεγάλη εκδήλωση στο ΑΠΘ και το αμφιθέατρο ήταν γεμάτο. Εδειξε τα ευρήματα στο ευρύ κοινό, είπε την άποψή του για το εύρημα, ότι πρόκειται για τον τάφο του Φιλίππου.

Οταν εμείς κατεβήκαμε στον τάφο, είδαμε τα μεταλλικά αντικείμενα άθικτα. Απλώς είχαν μετακινηθεί από την καταστροφή των οργανικών υλικών, δηλαδή τα ξύλα, τα υφάσματα είχαν ''κάτσει'' και δημιουργούσαν ένα παχύ στρώμα σαν χαλί. Είχε 95% υγρασία στον τάφο. Ηταν η εικόνα της ταφής κάπως μετακινημένη από τον καιρό. Προσωπικά ήμουν εντυπωσιασμένη. Οταν έγινε η ταφή του νεκρού, είχε κλείσει η πόρτα και μπαζώθηκε ο τάφος. Τότε σταμάτησε ο χρόνος. Οταν μπήκαν μέσα οι αρχαιολόγοι, ο χρόνος συνδέθηκε ξανά».

Αγγελική Κοτταρίδη
Ημουν τυχερή γιατί άγγιξα με τα χέρια μου όσα βρέθηκαν

«Ως νεαρή κοπέλα ασφαλώς απόλαυσα το γεγονός. Ηταν καταπληκτικό και είμαι ευτυχής που μπόρεσα να συμμετάσχω και να βοηθήσω. Θαύμαζα αυτό που συνέβαινε μπροστά στα μάτια μου. Τα γεγονότα τα έχει περιγράψει καλύτερα από όλους ο Ανδρόνικος. Προσωπικά ξεκίνησα ως φοιτήτρια, με διάλεξε για τακτική βοηθό του και το 1979 είχα την απίστευτη τύχη να καταγράψω σε έναν κατάλογο όλα όσα βρέθηκαν στη Βεργίνα και να τα αγγίξω με τα χέρια μου.

Στη συνέχεια τα καλοκαίρια ήμουν μέλος της ανασκαφής και αργότερα είχα δικό μου τομέα. Ηταν το 1987 όταν σκάψαμε τον τάφο της Ευρυδίκης και της Δέσποινας των Αιγών. Υστερα έγιναν οι δύο πρώτες εκθέσεις και το 2003 πήραμε τον θησαυρό πίσω.

Ο καλύτερος τρόπος να τιμήσουμε τον Ανδρόνικο είναι να συνεχίσουμε το έργο του. Πρέπει να συνεχιστεί η αναστήλωση στο ανάκτορο των Αιγών και να ολοκληρωθεί, καθώς υπάρχει δυνατότητα να σηκωθούν 30 κίονες από το περιστύλιο. Επίσης πρέπει να συνεχιστεί η συντήρηση και ανάδειξη των ευρημάτων ώστε να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης για την περιοχή. Στην περιοχή αυτή άλλωστε υπάρχει καταγεγραμμένη συνέχεια της ζωγραφικής από τον 5ο π.Χ αιώνα.

Μία ακόμα πτυχή είναι ότι στις Αιγές υπάρχει ο μοναδικός θησαυρός με όλα τα οργανικά κατάλοιπα από τον τάφο του Φιλίππου και του Αλέξανδρου Δ' που βρέθηκαν ασύλητοι. Στοιχεία όπως ξύλα, υφάσματα, δέρμα, κόλλες, χρώματα αποτελούν λαμπρό υλικό για συστηματική μελέτη και ερευνητικά προγράμματα».

Γιώργος Αποστολίδης
gapostolidis@pegasus.gr