ΑΜΦΙΠΟΛΗ

Ενα βήμα από νέο μακεδονικό τάφο

Δύο μαρμάρινες Σφίγγες φυλάνε με κάθε σοβαρότητα τον -όπως όλα δείχνουν- ξεχωριστό αρχαίο μακεδονικό τάφο που εντοπίσθηκε στον λόφο του Καστά στην Αμφίπολη.

Η προχθεσινή ανακάλυψη της εισόδου του τάφου σήμανε συναγερμό από τους ανασκαφείς, οι οποίοι κράτησαν την αναπνοή τους όταν βρέθηκαν μπροστά στο υπέρθυρο (το άνω μέρος της θύρας). Εκεί εντόπισαν και τα δύο αγάλματα.

Τι κρύβει άραγε ο μακεδονικός τάφος που εντοπίσθηκε μέσα σε έναν τεράστιο περίβολο; Τη νεκρή Ρωξάνη; Τον Νέαρχο, ναύαρχο του στόλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Κάποιον επώνυμο Θράκα ηγεμόνα; Τον Σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα; Πλήρεις απαντήσεις θα καταστεί δυνατόν να δοθούν εφόσον ο τάφος αποδειχθεί ασύλητος. Πάντως, η στιγμή κατά την οποία θα αποσφραγιστεί φαίνεται να απέχει ακόμα.

Οι αρχαιολόγοι διερευνούν το καλύτερο σημείο για να μπουν μέσα, έτσι ώστε η κτιστή κατασκευή που είναι σκεπασμένη από τόνους χώματα να μην κινδυνεύσει με κατάρρευση.

Υπενθυμίζεται ότι ο Μανόλης Ανδρόνικος χρειάστηκε περισσότερο από έναν μήνα μελέτης για το πώς θα μπει στον βασιλικό τάφο της Βεργίνας χωρίς να διακινδυνεύσει την ασφάλεια του μνημείου.

Τα δύο τελευταία χρόνια στον λόφο Καστά αποκαλύπτεται ένας μοναδικός ταφικός περίβολος 

Συνήθως η πρώτη άποψη του εσωτερικού γίνεται από το λεγόμενο «κλειδί», μια πέτρα που σφραγίζει υψηλό σημείο της ανωδομής. Από αυτήν έμπαιναν κατά την αρχαιότητα οι τυμβωρύχοι. Αν βρεθεί στη θέση της, υποδεικνύει ότι πιθανώς ο τάφος δεν έχει συληθεί.

Η περιοχή φυλάσσεται τα τελευταία εικοσιτετράωρα από μεγάλη αστυνομική δύναμη. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του «Εθνους», ο πρωθυπουργός ενημερώνεται προσωπικά από τους αρμόδιους του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οποίοι και συντονίζουν το έργο. Η προϊσταμένη της ΚΗ' Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Κατερίνα Περιστέρη, δεν προβαίνει σε δηλώσεις για το ζήτημα. Ενημερώνει διαρκώς με τη σειρά της το υπουργείο Πολιτισμού. Η κ. Περιστέρη είχε εντοπίσει πριν από λίγες ημέρες τον δρόμο που οδηγεί στην είσοδο του τάφου και ανέσκαπτε εκείνη την περιοχή.

Ο Λέων της Αμφιπόλεως

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία που παρουσιάστηκαν από την ανασκαφέα τον περασμένο Μάρτιο -στην 27η αρχαιολογική επιστημονική συνάντηση, που διεξήχθη στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου-, τα δύο τελευταία έτη, κατά τη διεξαγωγή των ανασκαφών στον λόφο Καστά αποκαλύπτεται ένας μοναδικός ταφικός περίβολος στον κόσμο.

Μοναδικός λόγω του μεγέθους του που αγγίζει περίπου τα πεντακόσια μέτρα, με ακριβείς αναλογίες ύψους τριών μέτρων και συνολικού μήκους 497 μέτρων. Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αι.

Το Ιούνιο, μετά τη χρηματοδότηση των 100.000 ευρώ από το υπουργείο Πολιτισμού, οι ανασκαφές που είχαν σταματήσει λόγω χειμερινής περιόδου συνεχίστηκαν με την αποχωμάτωση τμημάτων του τύμβου.

Οπως είχε επισημάνει η κ. Περιστέρη, «κατά την περίοδο που χρονολογείται ο ταφικός περίβολος, μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι το τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα, διαδραματίζονται σπουδαία ιστορικά γεγονότα στην περιοχή της Αμφίπολης.

Σημαντικοί στρατηγοί και ναύαρχοι του Μ. Αλεξάνδρου σχετίζονται με την περιοχή. Εδώ ο Κάσσανδρος εξορίζει και θανατώνει το 311 π.Χ. τη νόμιμη σύζυγο του Μ. Αλεξάνδρου Ρωξάνη και τον γιο του Αλέξανδρο Δ'». Ο ταφικός περίβολος χρονολογείται γύρω στο 325?300 π.Χ. και φέρεται να έχει την υπογραφή του φημισμένου την εποχή εκείνη αρχιτέκτονα Δεινοκράτη, στενού φίλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Οικοδομήθηκε από θασίτικο μάρμαρο, που μεταφέρθηκε στην περιοχή με ειδικά πλοιάρια. Μεγάλο μέρος του έχει αποξηλωθεί κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους με αποτέλεσμα αρκετά μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη του να μη βρίσκονται στη θέση τους.

Μια ευρύτερη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της Αμφίπολης στην προσπάθεια να εντοπιστούν τα χαμένα αρχιτεκτονικά μέλη οδήγησε την Κατερίνα Περιστέρη και τους συνεργάτες της στην περιοχή του μνημείου του Λέοντα της Αμφίπολης, όπου τα χαμένα μέλη του περιβόλου βρέθηκαν είτε διάσπαρτα είτε εντοιχισμένα στη βάση του Λέοντα.

Η χρονολόγηση των δύο συμπίπτει και ανήκει στο τελευταίο τέταρτο του 4 π.Χ. αιώνα. Οπως έδειξε ο κ. Μιχάλης Λεφαντζής, περίβολος και Λέων συνδέονται.

Υποθέσεις για Ρωξάνη, Νέαρχο και Αλέξανδρο

Οι αρχαιολόγοι δεν αναφέρουν παρά πιθανότητες να ανήκει σε κάποιον επώνυμο νεκρό ο τάφος στον λόφο Καστά. Κι αυτό είναι λογικό, καθώς πρέπει πρώτα απ' όλα να ανοιχθεί με ανασκαφικό τρόπο, να διερευνηθεί, να καταγραφούν τα δεδομένα του και από τη μελέτη να εξαχθούν συμπεράσματα. Υπάρχει και η ευτυχής περίπτωση να βρεθεί επιγραφή με το όνομα του νεκρού σε γενική και το ρήμα «ειμί». Αυτό όμως δεν συμβαίνει πάντοτε.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι επιστήμονες πιθανολογούν πως ο νεκρός του τάφου ήταν κάποιος σημαντικός, από τον ίδιο τον τεράστιο και επιμελημένης κατασκευής ταφικό περίβολό του. Επίσης, μονάχα για επιφανείς νεκρούς θα μπορούσε να στηθεί στην κορυφή του τύμβου το άγαλμα ενός λέοντα. Μέχρι τώρα θεωρούσαν πιθανή και την εκδοχή του κενοταφίου.

Από τις επικρατέστερες υποθέσεις σημειώνουμε:

• Ο τάφος ίσως ανήκε στη Ρωξάνη, η οποία θανατώθηκε εκεί το 311 π.Χ. από τον Κάσσανδρο. Ευσταθεί, όμως δεν θα έστηναν ποτέ ένα λιοντάρι για μια γυναίκα, έστω και χήρα βασιλιά. Ισως αν είχε ταφεί με τον μικρό Αλέξανδρο θα ήταν δυνατόν. Αλλά τότε ποιος είναι ο θαμμένος πρίγκιπας στους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας; Την υπόθεση αυτή είχε κάνει ο αείμνηστος αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης.
• Ο θαμμένος νεκρός είναι ο Νέαρχος, που συνόδευσε τον Αλέξανδρο ως επικεφαλής του στόλου στην εκστρατεία του. Είχε ζήσει στην Αμφίπολη ως εξόριστος και έφυγε όταν ξεκίνησε η εκστρατεία κατά των Περσών και τον αποκατέστησε ο Αλέξανδρος.
• Με την ίδια λογική, ίσως να είναι ο τάφος κάποιου άλλου από τους εταίρους, από τους ευγενείς ιππείς δηλαδή που συνόδευαν τον Μακεδόνα βασιλιά.
• Είναι δυνατόν να πρόκειται για τον τάφο κάποιου Θράκα ηγεμόνα, ανάλογης δύναμης με τον Σιτάλκη (που όμως είχε ζήσει έναν αιώνα νωρίτερα).
• Πιο δύσκολο είναι να ανήκει στον Σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα, καθώς ούτε οι χρονολογίες συμπίπτουν αλλά και είναι απίθανο να κατασκευάστηκε περίτεχνος μακεδονικός τάφος για έναν Λάκωνα.
• Τέλος, το πιο «χλωμό» σενάριο είναι να πρόκειται για τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ακόμα και αν η μητέρα του Ολυμπιάδα είχε καταφέρει να κλέψει το σώμα του (αντίθετα με όσα λένε οι αρχαίες πηγές), δεν θα το μετέφερε στην Αμφίπολη, βάση του εχθρικότατου Κάσσανδρου.

Αγγελική Κώττη
akotti@otenet.gr