Κυριακή, Φεβρουάριος 03, 2008
Η αυτοκρατορία του Χρέους καταρρέει: τις πταίει;
Ο ελικοπτεράκιας Μπεν Μπερνανκ είναι ωραίος τύπος. Ανέλαβε την πιο καυτή και επικίνδυνη θέση του κόσμου,μια θέση που ακόμα και οι διοικητές των αμερικανικών στρατευμάτων στο Ιράκ θα θεωρούσαν... «δυσμενή μετάθεση».Ενώ ο προκάτοχος του αφιερώθηκε σε μία mandra-like εσωτερική αναζήτηση,στην συγγραφή αυτοβιογραφιών και σε περιστασιακές προφητείες oικονομικής καταστροφής, ο Μπεν κληρονόμησε την πιο ισχυρή οικονομία του κόσμου στις χειρότερες της μέρες.
Η κίνηση του να μειώσει τα επιτόκια ενώ η αγορά ετοιμαζόταν για Κραχ ήταν έξυπνη για έναν μονεταριστή. Εδειξε σίγουρα ότι έχει κατανοήσει έναν από τους λόγους που έφεραν την τραγωδία του 29 (ή καλύτερα,που μετέτρεψαν την αναπόφευκτη υφεση σε τραγωδία). Αλλά δυστυχώς γι αυτόν η «Περιπέτεια» αντίθετα με τα συνθήματα των αναρχικών δεν «πέθανε». Η μεγάλη περιπέτεια τώρα μόλις αρχίζει.
Η σημασία της παρούσας κρίσης για τους φιλελεύθερους είναι θεμελιώδης. Και αυτό γιατί πέρα από τα ουσιώδη υλικά προβλήματα που θα προκαλέσει, θα αναζωπυρώσει και τις ιδεολογικές εκείνες εστίες που απεργάζονται την διάλυση των ελεύθερων αγορών και την αντικατάσταση τους με τις πιο σκοτεινές μορφές κρατισμού.
Ήδη ακούγονται οι πρώτες φωνές. Η ένταση αιωρείται στην ατμόσφαιρα. Αν τα κομμουνιστικά κόμματα δεν ήταν τόσο αφορητα ξεκομμένα απ την αληθινή οικονομική ζωή, θα ξεθάβαν-στα σίγουρα- το τσεκούρι του...ταξικού πολέμου επικαλούμενα έννοιες βγαλμένες από την συγχρονη οικονομική θεωρία: credit squeeze, liquidity traps, slowflations. Kαι ξέρετε κάτι;
Αξαφνα θα βρισκόμασταν στη θέση που βρέθηκαν οι φιλελευθεροι του μεσοπολέμου, να υπερασπιζόμαστε ένα ιδεολογικό συστημα, μια ιδεατή κοινωνία από τον μιλιταριστικό φασισμό και τον αντιδραστικό κευνσιανισμό. Για την ακρίβεια ο Μπιλ Μπόννερ πιστεύει ότι είμαστε ήδη σ αυτή τη φάση. Και ακουγοντας τον Μπάρακ Ομπάμα να προτείνει ταχυδρομικές απιστολές επιταγών στους Αμερικανούς για να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, νιώθω ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά.Καθόλου καλά.
Είναι νομίζω η ώρα να αναλύσουμε την κατάσταση βρίσκοντας πρώτα τι φταίει για την παρούσα κρίση. Τα συστατικά της καταστροφικής συνταγής ήταν τρία.
Μια φούσκα:
Μια μάλλον ατυχής νομισματική πολιτική:
Ενα κερδοσκοπικό ξεσάλωμα των τραπεζών:
Στην πρώτη περίπτωση δεν υπάρχουν και πολλά να σχολιάσουμε.Φούσκες υπάρχουν από τότε που χρονολογείται η αγορά. Υπευθυνοι είμαστε εν μέρει όλοι όσοι συμμετέχουμε στις οικονομικές διαδικασίες,εν προκειμένω, δανειολήπτες ,δανειοδότες και ενδιάμεσοι. Αλλά είναι βέβαιο ότι δίχως τους άλλους δύο παράγοντες , η φούσκα, σύντομα θα αποκλιμακωνόταν και η αρμονία μεταξύ πραγματικών και ονομαστικών αξιών θα αποκαθίστατο με σχετικά μικρό κοινωνικό κόστος.
Η χαλαρή νομισματική πολιτική του 2001-2003 θεωρείται από πολλούς υπεύθυνη για τα τόσο έντονα προβλήματα της αμερικανικής οικονομίας. Η FED το δίχως άλλο ανοιξε ασκούς του αιόλου προσπαθώντας να ενθαρρύνει την επιχειρηματική δραστηριότητα μετά την έκρηξη της dot.com Bubble. Αλλοι της χρεώνουν μικρότερη ευθύνη,δίχως βέβαια να αρνούνται εντελώς τη συμμετοχή της Aλλά υπεύθυνος για αυτό δεν είναι ούτε ο θεσμός της αγοράς, ούτε ο φιλελευθερισμός per se. Υπεύθυνο είναι το Κράτος που εδώ και 90 χρόνια αποφάσισε,καλώς ή κακώς ότι θα πρέπει να λειτουργεί ως Κεντρικός Σχεδιαστής της νομισματικής πολιτικής. Τέτοια «λάθη» απλώς αποδεικνύουν ότι ο Σχεδιαστής δεν μπορεί να υπολογίσει από πριν το σύνολο των παραγόντων που θα επηρεαστούν από την απόφαση του ( law of unintended consequences)
Στο τρίτο όμως στοιχείο που επιδείνωσε την κρίση αξίζει να σταθούμε. Και αυτό γιατί πρόκειται για ένα ουσιώδες τμήμα της συγχρονης χρηματιστικής αγοράς, για εταιρίες-κλειδιά του συγχρονου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμου. Οι Τράπεζες κατά τα φαινόμενα είναι οι πιο εκτεθειμένοι στην κρίση θεσμοί.Οι τράπεζες τα τελευταία χρόνια ανέλαβαν μερικές από τις πιο ρισκαδόρικες επενδύσεις στην αγορά. Ταυτόχρονα ήταν οι πιο ευάλωτες σε περίπτωση που οι επενδύσεις τους «έπεφταν έξω».
Αυτή η κίνηση δεν έχει καμιά λογική εάν μιλάμε για φυσιολογικές εταιρίες. Το ρίσκο προυποθέτει εξασφάλιση, είναι η δικλείδα ασφαλείας που συγκρατεί τους εταιρικούς οργανισμούς από παρακινδυνευμένες ενέργειες. Ο υπολογισμός του ρίσκου έχει μετατραπεί σε κανονική επιστήμη για τους επενδυτές. Οι Τράπεζες όμως δεν είναι ούτε «φυσιολογικές» εταιρίες,ούτε "φυσιολογικοί" επενδυτές.
Μια τράπεζα λειτουργει γενικά όπως και κάθε άλλη επιχείρηση. Οι εργαζόμενοι στηνονται στον υπολογιστή τους , οι διευθυντές στα γραφεία τους, οι κλητήρες στην πόρτα. Τηλέφωνα χτυπάνε και πελάτες περιμένουν στις ουρές. Οπως πάνω κάτω οπουδηποτε αλλού.Με μια...μικρή διαφορά. Οτι στα χέρια των τραπεζιτών βρίσκονται οι οικονομίες,άρα και οι τυχες δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Κάθε άλλη επιχείρηση, αν «πέσει έξω» θα κλείσει. Αν ομως οι τράπεζες κλεισουν,θα πέσουν έξω εκατομμύρια πολίτες. Και όταν πέσουν έξω, θα βγουν και έξω, κατά προτίμηση με πλακάτ,και κατά προτίμηση στις εισόδους υπουργείων και λοιπών κρατικών κτιρίων.
Είναι κατανοητό νομίζω ότι αυτή η κοινωνική ευαισθησία απέναντι στο ρόλο των τραπεζών δεν επέτρεψε στις κυβερνήσεις να τις αντιμετωπίσουν ως κοινές ιδιωτικές επιχειρήσεις...Αντιθέτως φρόντισαν να τις...εξασφαλίσουν κατάλληλα.
Ενα ολόκληρο πλέγμα κρατικών διατάξεων αγκαλιάζει τη λειτουργία των τραπεζών και εγγυάται ότι δεν θα καταστραφούν. Lenders of last resort, επίσημες και ανεπισημες διασφαλίσεις αποθεματικών,εξασφαλίσεις χρεών, ακόμα και εξασφάλιση funds μετόχων σε ιδρύματα που κρίνονται «πολύ σημαντικά για να χαθούν».
Αυτή η βοήθεια ωθεί υπόγεια τις Τράπεζες να αναλαμβάνουν όλο και περισσότερο ρίσκο. Οι διευθύνοντες τους προχωρούν σε ασυλλόγιστες ενέργειες για να να παρουσιάσουν ονομαστικά κέρδη και empire-building σε άπληστους μετόχους. Το πάρτυ μπορεί να κρατάει για χρόνια.Και μαντέψτε ποιος θα πληρώσει το λογαριασμό...
Λοιπόν,εδώ εν συντομία, έχουμε ένα υπόδειγμα μη αποδοτικής κρατικής ρυθμισης.Οι Τράπεζες υπό τις παρούσες συνθηκες ιδιοποιούνται τα κέρδη τους και κοινωνικοποιούν τις απώλειες. Το κράτος προσπαθώντας να προστατέψει τις οικονομίες μας καταφέρε να τις εξανεμίσει. Γιατί; Μα επειδή ανοιξε το δρόμο στις τράπεζες να ρισκάρουν μυθώδη ποσά οδηγώντας τη φουσκα των ακινητων στα ακραία όρια της. Ισως, σαυτές τις δυσκολες στιγμές, θα πρέπει να ξανασκεφτούμε τη Νομική Ρύθμιση της λειτουργίας των τραπεζών
Φυσικά ο στόχος μας ήταν άλλος. Δείχτηκε νομίζω με σαφήνεια το γεγονός ότι για την παρούσα κρίση ο τελευταίος που φταίει ειναι ο φιλελευθερισμός και πρώτος και καλύτερος,το πανταχου παρόν κράτος. Όταν λοιπόν σε δυο ή τρεις μήνες οι ελευθεροτυπίες θα κατακεραυνωνουν «το σάπιο σύστημα της ελευθερης αγοράς» κατηγορώντας το για την υφεση στις ΗΠΑ, μπορείτε να γελάσετε (φιλ)ελευθερα. Αν δηλαδή θα σας έχει μεινει όρεξη για γέλια μέχρι τότε...
