Η ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΩΝ 100 ΧΡΟΝΩΝ ΔΙΧΑΖΕΙ ΞΑΝΑ

Η γενοκτονία των Αρμενίων 'εκδικείται' την Τουρκία

Η πρώτη γενοκτονία του 20ού αιώνα έμελλε να καταλήξει να είναι και η πλέον αμφιλεγόμενη.

Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν την Παρασκευή από την απαρχή των διωγμών που επρόκειτο να οδηγήσουν στην εξόντωση 1,5 εκατ. Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν την Παρασκευή από την απαρχή των διωγμών που επρόκειτο να οδηγήσουν στην εξόντωση 1,5 εκατ. Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η Υφήλιος «τίμησε» την οδυνηρή επέτειο μέσα σε κλίμα... ανταλλαγής διπλωματικών πυρών και επιλεκτικής αμνησίας. Οι ηγέτες της Ρωσίας, της Γαλλίας, της Κύπρου, της Σερβίας και άλλων χωρών πήραν μέρος στις εκδηλώσεις μνήμης που κορυφώθηκαν την Παρασκευή στο Γερεβάν.

«Συμπτωματικά», την ίδια ώρα, οι Τούρκοι, που δεν αναγνωρίζουν καμία γενοκτονία, γιόρτασαν τη συμπλήρωση εκατό ετών από τη Μάχη της Καλλίπολης. Ο λόγος για μία από τις μεγαλύτερες νίκες των Οθωμανών κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα δύο γεγονότα δεν συμπίπτουν ακριβώς χρονικά. Η επέτειος της Γενοκτονίας είναι στις 24 Απριλίου και της Καλλίπολης στις 25. Η Αγκυρα φρόντισε, ωστόσο, φέτος να συμπέσουν, πραγματοποιώντας τους εορτασμούς της μία ημέρα νωρίτερα. Πλούσιες σε συμβολισμούς, οι δύο εκδηλώσεις φανερώνουν το... χάσμα αλλά και τον βαθμό στον οποίο έχει πλέον πολιτικοποιηθεί το παρελθόν. Ακριβώς την ίδια ώρα που οι Αρμένιοι τιμούσαν τους εκατομμύρια χριστιανούς που έπεσαν θύματα των Νεότουρκων, οι Τούρκοι από την άλλη πανηγύριζαν για τις στρατιωτικές επιτυχίες του Ατατούρκ.

Ο Στέφαν Ιριγκ

Το «αγκάθι» της Γενοκτονίας των Αρμενίων είναι μοναδικό στα χρονικά από την άποψη ότι «τρομάζει» αποτελεί πηγή πλήθους διπλωματικών επεισοδίων. Η αναγνώριση των διωγμών, που ξεκίνησαν το 1915 ως γενοκτονία, γίνεται ουσιαστικά αναδρομικά, καθώς ο συγκεκριμένος όρος δημιουργήθηκε τα έτη 1943-'44.

Ανάκληση πρεσβευτών

Ο Βίκεν Τσετεριάν

Η απόφαση του προκαθήμενου Πάπα Φραγκίσκου να μιλήσει για «γενοκτονία» ανήμερα το Πάσχα έστειλε τους Τούρκους στα κεραμίδια. Σε αντίποινα, η Αγκυρα ανακάλεσε τον πρεσβευτή της στο Βατικανό και η τουρκική ηγεσία «στόλισε» τον Πάπα με διάφορα «κοσμητικά» επίθετα. Λίγες ημέρες μετά ακολούθησαν νέα διπλωματικά επεισόδια, πρώτα ανάμεσα στην Τουρκία και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και έπειτα ανάμεσα στην Τουρκία και την Αυστρία, με την Αγκυρα να ανακαλεί τον πρεσβευτή της από τη Βιέννη και να κατηγορεί τους Ευρωπαίους ότι «θρέφουν το μίσος». Επειτα ήρθε και η σειρά του Βερολίνου να μπει στο μάτι του κυκλώνα. Το γερμανικό κοινοβούλιο υιοθέτησε τον όρο γενοκτονία, τον οποίο χρησιμοποίησε σε ομιλία του και ο πρόεδρος Γιόαχιμ Γκάουκ. Οσο για τον Αμερικανό πρόεδρο Ομπάμα, αυτός περιορίστηκε επιμελώς στο να μιλήσει για «μια από τις χειρότερες ωμότητες του 20ού αιώνα».

Για την ιστορία... ήταν 24 Απριλίου του 1915, όταν οι οθωμανικές δυνάμεις απέλασαν εκατοντάδες επιφανείς Αρμένιους της Κων/πολης, πυροδοτώντας έτσι σειρά διωγμών που συνεχιστηκαν τα επόμενα χρόνια.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΦΙΔΑΣ
gskafidas@pegasus.gr

ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝ ΙΡΙΓΚ*
Η άρνηση στερεί από επιζώντες και απογόνους την ίδια τους την ταυτότητα

Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να χρησιμοποιούμε τον όρο γενοκτονία για όσα συνέβησαν ενάντια στους Αρμένιους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι δε εντυπωσιακό ότι ακόμη και εκείνοι που αρνούνται τον συγκεκριμένο όρο, αναγνωρίζουν γεγονότα που συνιστούν επί της ουσίας γενοκτονία. Ακόμη κι αν δεχτούμε, για παράδειγμα, ότι επρόκειτο για «απλές» απελάσεις, θα πρέπει τότε να ισχυριστούμε ότι η οθωμανική διοίκηση γνώριζε ότι αυτές οι απελάσεις εν μέσω πολέμου και, υπό τις συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή, ισοδυναμούσαν ουσιαστικά με τη θανατική καταδίκη των απελαθέντων.

Αυτό που εντυπωσιάζει, ωστόσο, αναφορικά με τη Γενοκτονία των Αρμενίων και την κάνει να ξεχωρίζει από άλλες γενοκτονίες είναι η συνεχιζόμενη άρνησή της σε πείσμα των πάρα πολλών και αναγνωρισμένων διεθνώς περί του αντιθέτου στοιχείων. Η Γενοκτονία των Αρμενίων έχει δυστυχώς μετατραπεί σε de-facto πολιτικό ζήτημα και οι ιστορικές ερμηνείες της έχουν επίσης πολιτικοποιηθεί. Η μεγαλύτερη επιτυχία του τουρκικού καθεστώτος είναι ότι έχει κάνει τον κόσμο να πιστέψει ότι τα γεγονότα των ετών 1915-1916 περιβάλλονται από μεγάλη αβεβαιότητα και ότι είναι δύσκολο να κατανοηθούν. Οταν ο πρόεδρος Ερντογάν βγαίνει και υποστηρίζει ότι το ζήτημα θα πρέπει να αφεθεί στη δικαιοδοσία των ιστορικών, ουσιαστικά αυτό που επιδιώκει είναι απλώς να συνεχίσει να το συσκοτίζει. Από την άλλη, βέβαια, και η άρνηση (denialism) μιας γενοκτονίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ίδιας της γενοκτονίας. Θα μπορούσε μάλιστα να χαρακτηριστεί και ως το τελικό στάδιο της γενοκτονίας, υπό την έννοια ότι αρνείται να αναγνωρίσει τα θύματα, ενώ παράλληλα στερεί από επιζώντες, συγγενείς και απογόνους την ίδια τους την ταυτότητα. Η Γενοκτονία των Αρμενίων θα μπορούσε να παραλληλιστεί ακόμη και με το Ολοκαύτωμα.

Παρά τις πολλές διαφορές τους, τα δύο γεγονότα εμφανίζουν και ομοιότητες που έχουν να κάνουν κυρίως με την απάνθρωπη επίσημη ρητορική σε βάρος ολόκληρων ομάδων του πληθυσμού, αλλά και με τα ίδια τα «logi­stics» των μαζικών απελάσεων και εκτελέσεων».

* Ο Γερμανός Στέφαν Ιριγκ είναι ερευνητής-βοηθός καθηγητής στο Van Leer Jerusalem Institute στο Ισραήλ. Τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Harvard. Το νέο του βιβλίο ονομάζεται «Δικαιολογώντας τη Γενοκτονία: Η Γερμανία και οι Αρμένιοι από τον Μπίσμαρκ στον Χίτλερ».

ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΒΙΚΕΝ ΤΣΕΤΕΡΙΑΝ*
Οι εγκληματίες έχουν περάσει στην τουρκική ιστορία ως ήρωες

ΗΓενοκτονία των Αρμενίων είναι η πρώτη σύγχρονη γενοκτονία. Είναι το γεγονός που δημιούργησε το μοτίβο («Λάιτ-μοτίφ») της γενοκτονίας, στο πλαίσιο του οποίου μια κρατική δύναμη με συγκεκριμένη ιδεολογία στοχοποιεί ως ανεπιθύμητο ένα φυλετικά συγκεκριμένο κομμάτι του πληθυσμού.

Ενα από τα στοιχεία που διαφοροποιούν τη Γενοκτονία των Αρμενίων από άλλες γενοκτονίες είναι το εξής: γνωρίζουμε πότε αυτή ξεκίνησε, αλλά δεν γνωρίζουμε πότε τελείωσε.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Αρμένικου Πατριαρχείου της Κων/λης, το 1915 οι Αρμένιοι είχαν 2.471 εκκλησίες, 427 μοναστήρια και 1.391 σχολεία. Από όλα αυτά σήμερα υπάρχουν 38 εκκλησίες στην Κων/πολη και έξι στην υπόλοιπη Ανατολία. Οι επιζώντες επιχείρησαν να επιστρέψουν στις κτήσεις τους, που είχαν εν τω μεταξύ καταληφθεί από τους Οθωμανούς, αλλά εκδιώχθηκαν.

Κι, όμως, τα εγκλήματα εκείνα έχουν περάσει στην επίσημη τουρκική ιστορία ως κάτι το θετικό. Οι εγκληματίες γιορτάζονται ως ήρωες και το έγκλημα ουσιαστικά συνεχίζεται. Το τουρκικό καθεστώς επρόκειτο, άλλωστε, τα χρόνια μετά το 1915 να επιτεθεί με ανάλογο τρόπο και ενάντια στους Ελληνες, τους Ασσύριους καθώς και τους Κούρδους.

Με το να μην αναγνωρίζει το έγκλημα της Γενοκτονίας, η επίσημη Τουρκία το δικαιολογεί και το διαιωνίζει. Ακόμη και σήμερα η Τουρκία συνεχίζει να εφαρμόζει παρόμοιου τύπου πολιτικές ενάντια στους Κούρδους και τους Αρμένιους.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η Αγκυρα πρωταγωνιστεί στον διεθνή αποκλεισμό της Αρμενίας.

Τα συλλυπητήρια που είχε υποβάλει πέρυσι ο Ερντογάν προς τους συγγενείς των Αρμενίων που έχασαν τη ζωή τους, ήταν ένα πρώτο θετικό βήμα, το οποίο ωστόσο, όπως έμελλε να φανεί εκ των υστέρων, είχε κυρίως δημοσιοσχετίστικη στόχευση.

Μέσα στην Τουρκία υπάρχουν δύο τάσεις. Υπάρχει η συνεχιζόμενη άρνηση από την πλευρά του επίσημου καθεστώτος. Υπάρχει, ωστόσο, και ένας αυξανόμενους αριθμός διανοουμένων, ακτιβιστών, φοιτητών κ.ά., που επιχειρούν να αντιμετωπίσουν αυτό το κομμάτι της ιστορίας τους.

* Ο Ελβετολιβανέζος Βίκεν Τσετεριάν εργάζεται ως ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Webster της Γενεύης, ενώ βιβλία του έχουν κυκλοφορήσει και από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Columbia. Aρθρογραφεί στον Τύπο. Το τελευταίο του βιβλίο ονομάζεται «Ανοιχτές πληγές: Οι Αρμένιοι, οι Τούρκοι και ένας Αιώνας Γενοκτονίας».      ethnos