Το θαύμα του 1821 Tου Aντωνη Kαρκαγιαννη Κάθε φορά που σκέφτομαι την Επανάσταση του 1821, νομίζω πως τότε έγινε ένα θαύμα: Μια ασήμαντη επαρχία της απέραντης και κραταιάς οθωμανικής αυτοκρατορίας, ουσιαστικά η Πελοπόννησος, η Στερεά και τα Νησιά, ξεσηκώθηκε, επαναστάτησε, αγωνίσθηκε επί οκτώ χρόνια και τελικά κατάφερε να γίνει κράτος, το οποίο επιβιώνει έως σήμερα, περίπου δύο αιώνες τώρα. Αν ζούσα τότε και με ρωτούσαν οι πλανόδιοι Φιλικοί, ασήμαντοι και αυτοί και φτωχοπρόδρομοι, θα έλεγα ότι το εγχείρημα είναι απονενοημένο, ότι θα αποτύχει και θα καταστρέψει τη χώρα και τον λαό της. Αλλοτε πάλι, όταν τυχαίνει να διαβάσω βιβλία ξένων περιηγητών, που επισκέφθηκαν την Ελλάδα πριν από το 1821, στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, αναρωτιέμαι: Μήπως δεν ήμασταν τόσο ασήμαντοι και τόσο ανήμποροι όσο μας επιβάλλει να δεχθούμε η συντριπτική για μας σύγκριση με τις υλικές δυνάμεις του αντιπάλου. Και στις μέρες μας παρόμοιες συγκρίσεις αποδεικνύονται εσφαλμένες. Εντελώς πρόσφατα, μόλις προχθές, άρχισα να διαβάζω τον «Ρήγα Βελεστινλή» του Γουντχάουζ (του γνωστού από την Κατοχή Κρις και μετέπειτα καθηγητού της Ιστορίας), εκδόσεις Παπαδήμα, αφιερωμένο μάλιστα στον εκλεκτό φιλόλογο και ιστορικό από τα Γιάννενα, τον Λέανδρο Βρανούση, «συμπολεμιστή στον πρόσφατο αγώνα για την ανεξαρτησία» (εννοεί την κατοχική Αντίσταση). Μεθοδικά, αναλύει πώς γεννήθηκε και πώς αναπτύχθηκε και πέρα από τα όρια της ασήμαντης οθωμανικής επαρχίας, σαν ένα ευρωπαϊκό κίνημα, η ιδέα της επανάστασης για την ελληνική ανεξαρτησία. Σας το συνιστώ... Φαίνεται πως δεν ήμασταν και τόσο ασήμαντοι και ανίσχυροι. Υπήρχε πρώτα εκείνη η μυστική «χημεία» ενός τόπου και ενός λαού. Μπορεί ο λαός να ήταν αγράμματος, ταπεινωμένος και αγνοημένος. Βρέθηκε, όμως, να ζει σ’ ένα τόπο με μεγάλη ιστορία, να αισθάνεται απόγονος ένδοξων προγόνων και προπαντός να μιλάει σχεδόν την ίδια γλώσσα με εκείνους. Ηταν σκλάβοι χριστιανοί και Ελληνες που μιλούσαν ελληνικά, την πανάρχαιη γλώσσα του πιο πλούσιου ώς τότε και πασίγνωστου πνευματικού έργου και της Χριστιανικής Εκκλησίας. Οι νεωτερικές αντιλήψεις για τη θρησκεία και την Εκκλησία όχι μόνο δεν εμποδίζουν, αντιθέτως επιβάλλουν να αναγνωρίσουμε ότι εκείνη την εποχή αποτελούσαν σταθερό σημείο αναφοράς, συσπείρωσης και οργάνωσης. Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα μέσα από αυτή την αδιαμόρφωτη μάζα του λαού, άρχισαν να διαμορφώνονται μερικές επίλεκτες και δυναμικές ομάδες. Ηταν πρώτα οι έμποροι, οι βιοτέχνες και οι ναυτικοί. Οι πρώτοι Φιλικοί ήταν ασήμαντοι εμπορευόμενοι, ούτε καν έμποροι. Ο πατέρας του Ρήγα ήταν μεγάλος για την εποχή έμπορος και βιοτέχνης. Οι Οθωμανοί κατακτητές, εθισμένοι στην αρπαγή, ευτυχώς «περιφρονούσαν το εμπόριο και τη βιοτεχνία» (Γουντχάουζ). Οι έμποροι, οι βιοτέχνες και οι ναυτικοί άρχισαν να συσσωρεύουν πλούτο και δύναμη. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, στην Πελοπόννησο, στα Νησιά, στην Ηπειρο, στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, άρχισαν να διαμορφώνονται κέντρα ανάπτυξης όμοια με εκείνα της Ευρώπης. Εκείνο που τους έλειπε ήταν το «εθνικό κράτος» να τα προστατεύσει και να εγγυηθεί τη συνέχειά τους. Δεν έφταναν οι έμποροι, οι ναυτικοί και ο πλούτος για να διαμορφώσουν την «άρχουσα τάξη» των σκλάβων, το εθνικό φρόνημα και την πολιτική της. Τολμηροί και εξωστρεφείς καθώς ήταν ταξίδευαν σε όλη την Ευρώπη, έστησαν πρακτορεία και ανθηρές παροικίες, γνώρισαν τις ευρωπαϊκές φιλελεύθερες ιδέες, καλλιέργησαν τα γράμματα και πολύ σύντομα, άρχισαν να περιβάλλονται από συγκροτημένη ελληνική διανόηση. Ηταν μια αναγέννηση και μια εποποιία που συντελέσθηκε 2-3 δεκαετίες πριν από την Επανάσταση. Αν πρέπει να αναζητήσουμε κάποιο θαύμα, εκεί θα το βρούμε./kathimerini.